Γιατί τα Άρχαία Ελληνικά;

Παρέμβασις του Σ. Καργάκου για την κλασσική παιδεία

ΠΡΙΝ από δύο εβδομάδες, ή υπουρ­γός Παιδείας τής Γαλλίας, Νατζά Βαλώ-Μπελκασέμ, στό πλαίσιο τής εφαρμογής τής εκπαιδευτικής μεταρρυθμίσεως πού δίνει μεγαλύ­τερη αυτονομία στά σχολεία, δήλω­σε πανηγυρικά ότι τό 92% τών γυ­μνασίων επέλεξαν την διδασκαλία τών «αρχαίων γλωσσών» (αρχαία ελληνικά καί λατινικά). 

Στην χώ­ρα μας, ό υπουργός Παιδείας, Νί­κος Φίλης, περιθωριοποιεί την δι­δασκαλία τών αρχαίων ελληνικών στά γυμνάσια: 
Άπό 5 ώρες εβδο­μαδιαίως, θά διδάσκονται πλέον 4, ενώ οί μαθητές δέν θά εξετάζονται γραπτώς στό μάθημα αυτό. Ό ιστο­ρικός καί αρθρογράφος της «Εστίας» Σαράντος Καργάκος κρούει τόν κώδωνα του κινδύνου γιά την κλασ­σική μας παιδεία:

Τό ερώτημα επιδέχεται δύο ειδών έννοιολογήσεις-έρμηνείες, με τίς ανάλογες φυσικά απαντή­σεις, είτε σε θεωρητικό είτε σε πρακτικό επίπεδο. 

Ή πρώτη δόθηκε αμέσως μετά τήν μεταπολίτευ­ση ύπό τήν ακόλουθη έννοια: 

Γιατί πρέπει νά διδάσκονται τά Αρχαία Ελληνικά καί μάλιστα στό Γυμνά­σιο καί στό Λύκειο και μάλιστα σέ τόση έκταση καί μέ τόση έμφαση; 

Τήν πρακτική «απάντηση» έδω­σε ή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση Γ. Ράλλη, όταν εξοβελίστηκαν τ' Αρχαία Ελληνικά άπό τό Γυμνά­σιο (στή θέση τους μπήκαν βαρβαρομπαρόκ μεταφράσεις - κατά τό πλείστον) καί μαζί μέ αυτά έξωπετάχτηκε όλη ή λογία γλωσσική μας παράδοση. 

«Βάλαμε ταφόπλα­κα στην Καθαρεύουσα» διακήρυξε άπό τού βήματος της Βουλής ό τότε υπεύθυνος γιά τήν παιδεία υπουρ­γός, χωρίς νά συνειδητοποιεί ότι έτσι έβαζε ταφόπλακα σ’ ένα αξι­οσέβαστο κεφάλαιο τής πνευμα­τικής μας παραδόσεως. 

Καί δέν εννοώ μόνον τους κορυφαίους τής λογοτεχνίας μας, έναν Παπαδιαμά­ντη, Βιζυηνό, Κάλβο, Ροΐδη άλλα ό,τι είχε παραχθεί μέχρι τότε στον τομέα τής επιστήμης, τής δημοσι­ογραφίας καί τής πολιτικής. 

Ποιο παιδί σήμερα μπορεί νά διαβά­σει έναν Κων. Παπαρρηγοπουλο, έναν Παύλο Καρολίδη, έναν Ιωάννη καί Νικόλαο Χατζιδάκι (αυτοί ήσαν μαθηματικοί) καί άπό τους πολιτικούς έναν Χαρ. Τρικούπη, έναν Έλ. Βενιζέλο, ακόμη καί τόν άπλούν στην έκφραση Κων/νο Κα­ραμανλή; Έπί 40 χρόνια ή γλώσσα, σάν τόν Χριστό, «κρεμάται έπί ξύ­λου». 
Όλες οί εκπαιδευτικές με­ταρρυθμίσεις, πού κατέληξαν σέ άπορρυθμίσεις, ήταν ένα ακόμη καρφί στό πολυβασανισμένο σώμα της. Η Ελληνική γλώσσα πεθαίνει στό στόμα τών παιδιών μας. Αλλά συνάμα πεθαίνουν καί άλλα πράγ­ματα πού δίνουν αξία στή ζωή. Δι­ότι ή γλώσσα δέν είναι φορέας κά­ποιων μηνυμάτων ή νοημάτων. 
Είναι καί φορέας αξιών. Πεθαίνο­ντας ή γλώσσα,- πεθαίνουν καί οί αξίες πού εκφράζει.

Ο Ευάγγελος Παπονούτσος, ό εμπνευ­στής των εκπαιδευτικών  μεταρ­ρυθμίσεων, λίγο πρίν πεθάνει είχε εξομολογηθεί σέ πολλούς (επίσης καί στον γράφοντα) τό έξής: 

«Κόψαμε τό κλαδί πάνω στό όποιο καθόμαστε»! 
Όντως, τά Αρχαία Ελληνικά ήταν τό κλα­δί πάνω στό όποιο στηριζόταν επί πολλούς αιώνες -ακόμη καί στην Τουρκοκρατία- όλη η γλωσσική μας παράδοση καί ή εθνική μας ίδιοπροσωπία. 
Πέρα άπό τό ότι ήσαν μιά ακένωτη δεξαμενή σο­φίας. Οπότε ερχόμαστε στή δεύ­τερη νοηματοδότηση του ερωτή­ματος: Γιατί πρέπει νά διδάσκο­νται τά Αρχαία "Ελληνικά;

Όταν έθεσα σέ κυκλοφορία τά βιβλία μου «Αλαλία, ήτοι τό σύγχρονο γλωσσικό μας πανόρα­μα» (Gutenberg, 1986) καί «Άλεξία, γλωσσικό δράμα μέ πολλές πρά­ξεις» (1991), μέ τά όποια τάρα­ξα τόν εφησυχασμό καί τήν μακαριότητα τών κάθε λογής «Χαλασοχώρηδων» τής Ελληνικής, είχα χρησιμοποιήσει συχνά τήν περίφημη φράση του Λένιν «Άν θέλεις νά εξαφανίσεις ένα λαό, εξαφάνισε τήν γλώσσα του». "Εκτοτε τή φράση αυτή χρησι­μοποίησαν πολλοί χωρίς ανα­φορά στό όνομά μου. 

Καί επειδή πολλοί «Χαλασοχώρηδες» αντι­ποιούνταν ιδιότητα Αριστερού, παρέθετα μία φράση ενός βιο­γράφου του Μαρξ, του Μέρινγκ, ό όποιος στό βιβλίο του «Κάρλ Μαρξ: Ή ιστορία τής ζωής του» (Μόσχα 1957) γράφει τό έξής κάταπελτικά: 
«Ό Μαρξ παρέμε­νε πάντα προσηλωμένος στους Αρχαίους Ελληνες συγγραφείς καί ήταν έτοιμος νά διώξει μέ τό μαστίγιο άπό τό ναό του πολι­τισμού κάθε άθλια ύπαρξη, πού θά 'θελε νά στρέψει τους εργά­τες ενάντια στην αρχαία κληρο­νομιά». Άρα, ό Μαρξ ήθελε τά Αρχαία ακόμη καί γιά τους εργά­τες. Καί διερωτώμαι, τί θά έκανε σήμερα άν τό φάσμα του επισκε­πτόταν τό αμαρτωλό υπουργείο πνευματικής ημιπληγίας;

Δέν αντιλέγω -καί άπό τήν προδικτατορική περίοδο είχα γράψει- ότι τά Αρχαία "Ελληνικά έπεσαν θύματα τών οριζοντίων καί καθέτων αντικαταστάσεων. 
Μιάς φορμαλιστικής διδασκαλί­ας τής γραμματικής καί του συ­ντακτικού. Δυστυχώς, λόγω τού γλωσσικού φανατισμού, δέν είχε κατανοηθεί ότι αυτά τά δύο μα­θήματα αποτελούν τήν γεωμε­τρία τής σκέψης. 
Ειδικά τό συ­ντακτικό τής Αρχαίας "Ελληνικής -σωστά διδασκόμενο- διαμόρφω­νει άσυναισθήτως μιά, ώς προς τή δομή, δημοκρατική σκέψη. 
Καί αυτό προσπαθήσαμε καί πε­τύχαμε νά τό δείξουμε μέ τό μι­κρό βιβλίο μας: 

«Ή δημοκρατικό­τητα τού αρχαίου ελληνικού λό­γου μέσα άπό τις συντακτικές του δομές» (Αθήνα 2003). 
Τό ζήτημα, λοιπόν, πού έπρεπε νά τεθεί με­ταπολιτευτικά ήταν όχι άν χρειά­ζονται άλλα πώς πρέπει νά διδά­σκονται, γιά νά είναι  επωφελέστε­ρη καί άποδοτικώτερη ή διδασκα­λία τους. 
Τότε υπήρχαν πολλοί φιλόλογοι πού γνώριζαν γερά Αρχαία "Ελληνικά καί είχαν  γρά­ψει βιβλία πιο πρωτοποριακά, πιό πρωτότυπα, πιό ελκυστικά άπό τά ξένα, έτσι πού μέ τήν τεχνική τών παιγνίων νά μπορούν τά Αρχαία νά διδάσκονται άπό τό Δημοτικό. 
Στα πολυάριθμα άρθρα, τά όποία σέ πολλούς μέ έκαναν μισητό, έγραφα πώς άν φύγει άπό τή ζωή ή δική μου γενιά-καί ήδη φεύγει-θά είναι αδύνατον νά επαναφέ­ρουμε στά σχολεία μας τά Αρχαία "Ελληνικά. 

Καί όμως πρέπει, όσο κι άν αυτό φαίνεται δύσκολο, όσο κι άν οι παρούσες συνθήκες φαι­νομενικά δέν είναι ευνοϊκές. Ή συλλογιστική μου αρθρώνεται στά ακόλουθα σημεία:

1. Ή έπανεισαγωγή είναι ανα­γκαία πρωτίστως γιά λόγους εθνικούς. 

Όταν έθνη μεγαλύ­τερα καί ισχυρότερα άπό εμάς (βλ. περίπτωση Γαλλίας) αγωνί­ζονται μανιωδώς νά προστατεύ­σουν τήν γλωσσική τους κληρο­νομιά, είναι αδιανόητο εμείς, οι κληρονόμοι τού μεγαλύτερου γλωσσικού θησαυρού, νά τόν στερούμε άπό τά παιδιά μας έν ονόματι μιας δήθεν λαϊκής παι­δείας, πού όμως αποβαίνει αντι­λαϊκή, όταν δέν προσφέρει στό μεγαλύτερο μέρος τής μαθη­τιώσας νεολαίας τήν υψηλότε­ρη έκφραση γλωσσικής παιδεί­ας, δηλαδή τόν αρχαίο λόγο καί τίς μετεξελίξεις του μέσω τής εκκλησιαστικής καί τής λογίας.

2. Ή έπανεισαγωγή επιβάλλε­ται ακόμη καί γιά λόγους εθνικού γοήτρου. 

Είναι αδιανόητο έμείς πού θηλάσαμε τόν αρχαίο λόγο μέ τό μητρικό μας γάλα, πού ό σημερινός μας λόγος -τουλάχι­στον μέχρι πρό τίνος- είναι μιά φυσική εξέλιξη του αρχαίου, νά είμαστε ουραγοί στίς κλασσι­κές σπουδές, στίς μόνες σπου­δές πού θά μπορούσαμε μέ μι­κρό κόστος άλλα καί μέ μεγάλο ζήλο, νά είμαστε πρωτοπόροι. Καί συνιστά έγκλημα, όταν ξένοι φιλόλογοι, Γάλλοι, Ισπανοί, Βέλ­γοι καί λοιποί, προμαχούν υπέρ τών Αρχαίων "Ελληνικών, έμείς . νά προμαχούμε εναντίον τους!

3.Οι μεταφράσεις, πού αντι­κατέστησαν τήν διδασκαλία άπό τό πρωτότυπο, χωρίς νά ύστερούν όλες σέ αξία, δέν φθάνουν στό ύψος τού πρωτοτύπου- πα­ρέχουν μιαν αλλοιωμένη εικό­να τού κλασσικού ύφους καί έπί πλέον είναι κάτι πού σχετίζεται περισσότερο μέ τήν νεοελληνι­κή πνευματική δημιουργία καί συνεπώς μόνο μέσα στά πλαίσια τής Ν.Ε. Γραμματείας έχουν τή θέση τους. 

Όταν λέμε Αρχαία, πρέπει νά εννοούμε Αρχαία, δη­λαδή διδασκαλία άπό τό πρωτό­τυπο, χωρίς βέβαια νά παραβλέ­πονται οι δόκιμες μεταφράσεις. 

Ό αρχαίος λόγος δέν είναι μόνον περιεχόμενο, είναι & ύφος. Καί άπό μιά άποψη & τό ύφος είναι ουσία. Όταν αποβληθεί τό δέρ­μα, τότε καί ή σάρκα χάνει τήν πνοή ζωής.

4. Τό νά μεταφέρουμε όλο τό βάρος τής άρχαιομαθείας στην μετάφραση, δέν συνιστά λύση. Απεναντίας, κάνουμε λύ­ση τό πρόβλημα. Μπορεί σήμε­ρα τά Ελληνόπουλα στά Γυμνά­σια νά διδάσκονται περισσότερα κείμενα, άλλ' ή διδασκαλία έχει πάρει τή μορφή «αναγνώσματος σέ συνέχειες». Καί τό χειρότερο: Δέν μένει τίποτε στό μυαλό τών παιδιών, ένώ παλαιότερα έμενε στή μνήμη τους ένας τεράστιος γλωσσικός θησαυρός.

Αν όμως τά Αρχαία επα­νέλθουν μέ επαρκές ωράριο στό Γυμνάσιο-Λύκειο καί με­ρικώς στό Δημοτικό, άλλα μέ νέα μέθοδο διδασκαλίας, μέ νέα, όμορφα κι έξυπνα βιβλία, μέ καλύτερα επιλεγμένα κείμε­να, τούτο άρκεί νά αποτρέψει τήν επάνοδο της «φυλλάδας» ή «τυφλοσούρτη» πού δυστυχώς κυριαρχούσαν στό παρελθόν καί μερικώς κυριαρχούν -πα­ρά τήν βελτίωση τους- καί τώ­ρα στό Λύκειο, μέ αποτέλε­σμα πλείστοι μαθητές νά προ­τιμούν νά απομνημονεύσουν τήν «φυλλάδα» παρά νά γυμνά­σουν τό μυαλό καί τήν ευαισθη­σία τους πάνω στό αρχαίο κεί­μενο.

5. Τό ενισχυμένο ωράριο γιά τή διδασκαλία τών Αρχαίων Ελληνικών στό Γυμνάσιο επι­βάλλεται καί γιά καθαρά  παι­δευτικούς λόγους. Ή ηλικία τών 12-15 ετών είναι  περισσό­τερο πρόσφορη γιά γλωσσι­κή διδασκαλία. 

Τά παιδιά είναι περισσότερο απορροφητικά, άπομνημονευτικά, περισσότε­ρο δεκτικά. 

Συνεπώς, ή μικρή ηλικία τοϋ γυμνασιόπαιδου όχι μόνον δέν αντενδείκνυται, άλλ’ απεναντίας ενδείκνυται γιά τήν διδασκαλία της Αρχαίας Ελλη­νικής Γραμματείας άπό τό πρω­τότυπο, διότι ή προσπέλαση σ' αυτή συνεπάγεται τήν  εκμάθη­ση, υπό τήν μορφή άπομνημονεύσεως, πολλών τύπων, τους οποίους δύσκολα έκμανθάνει ό μαθητής τοϋ Λυκείου.

6. Στό επιχείρημα ότι τά Αρχαία Ελληνικά είναι  δυσπροπέλαστα στό γυμνασιόπαιδο, γιατί εμπεριέχουν δυσκολί­ες, μπορούν ν’ άντιταχθούν τά έξής: 

Ή εκμάθηση τών ξένων γλωσσών, πού αρχίζει τώρα άπό τό νηπιαγωγείο, δέν εμπεριέχει δυσκολίες; Τά άλλα μαθήματα, π.χ. τά μαθηματικά, έχουν λιγώτερες δυσκολίες; 

Καί στό κάτω-κάτω τό σχολείο υπάρχει γιά νά εθίζει τό παιδί στην δυσκολία.

7. Άν τά Αρχαία Ελληνικά πε­ριορισθούν μόνον στό Λύκειο, θά είναι μάταιος κόπος. 

Τά ενδι­αφέροντα τών μαθητών, ήδη άπό τήν Α' Λυκείου, συγκεκριμενο­ποιούνται στον επαγγελματικό τους προσανατολισμό. Ενδιαφέ­ρονται περισσότερο γιά τά μαθή­ματα στά όποια θά εξετασθούν στις Πανελλήνιες Εξετάσεις.

8. Ακούγεται συχνά ότι τά Αρχαία Ελληνικά πρέπει νά  δι­δάσκονται σάν ξένη γλώσσα. 

Αλλά τότε γιατί νά μήν  διδάσκο­νται άπό τό νηπιαγωγείο, όπως ή Αγγλική; 

Ή άποψη αυτή δέν συ­νιστά βλακεία, συνιστά βλασφη­μία. 

Τά Αρχαία Ελληνικά δέν είναι ξένη γλώσσα, είναι δική μας γλώσσα. 

Αποτελούν τις  γλωσσι­κές ρίζες μας. Καί άν αποσπα­σθούμε άπό,αύτές, τότε τά τω­ρινά γλωσσικά φυλλώματα, όπως συμβαίνει σήμερα, θά μαραθούν.

9. Τό παιδί, διδασκόμενο τήν διαρκώς φθειρομένη γλώσσα του σήμερα, μόνον τά κείμενα τού σήμερα μπορεί νά  κατανο­εί, καί αυτά μετρίως. 

Οι παλαιό­τεροι θά θυμούνται τήν θλιβερή περίπτωση της «αρωγής» καί της «ευδοκίμησης». 

Αυτό μάς παρα­πέμπει στό πολυσυζητημένο θέ­μα της γλωσσικής πενίας. 

Πέ­ρα άπό τίς μαρτυρίες πλήθους εκπαιδευτικών, δημοσιογρά­φων, πνευματικών ανθρώπων κ.ά., τήν λεκτική πενία αποκαλύ­πτει τό επίπεδο τών υποψηφίων στις Γενικές Εξετάσεις.

10. Υποστηρίζεται-υποθέτω καλοπροαίρετα- άπό πολλούς ότι ή διδασκαλία τών Αρχαίων Ελληνικών είναι χάσιμο χρόνου, σέ μιά εποχή όπου έχει διακηρυ­χθεί ότι ό χρόνος είναι χρήμα. 

Κι έγώ αφελώς ερωτώ: 

Αν βλέ­πουμε τά πράγματα μέ κριτή­ρια καθαρώς οίκονομιστικά, τό­τε -άφού εξοβελίσαμε τά Αρχαία Ελληνικά-γιατί «μπατάραμε» οικονομικά; 

Τότε πού διδάσκο­νταν επαρκώς τά Αρχαία Ελλη­νικά -παρ' ότι τά χρόνια ήσαν δύ­σκολα- δέν είχαμε υποστεί τέ­τοιο ρεζιλίκι. 

Τά Αρχαία καλλι­εργούν τή συνθετική σκέψη πού είναι περισσότερο παραγωγική, ώς περισσότερο διανοητική, άπό τή σκέψη ενός μονόπλευρα  κα­ταρτισμένου τεχνοκράτη.

11. Πέρα άπ' όλα αυτά, ή Αρχαία Ελληνική Γραμματεία δέν αποτελεί εμπόδιο στην κα­τάκτηση τών νέων «γλωσσών» τής μικροηλεκτρονικής καί τής πληροφορικής. 

Απεναντί­ας έρχεται αρωγός, διότι όλα τά συστήματα αυτά απαιτούν πολ­λούς τρόπους σκέψης. 

Οι πιό εξελιγμένες γλώσσες έχουν πε­ριορισμένους τρόπους σκέψης. Ή Αρχαία Ελληνική έχει άπει­ρους.

12. Δέν θά σταθώ στό αφελές επιχείρημα ότι Αρχαία Ελληνι­κά πρέπει νά μαθαίνουν όσοι θά γίνουν φιλόλογοι, διότι μέ τή λογική αυτή θά έπρεπε νά μα­θαίνουν μουσική όσοι πρόκει­ται νά γίνουν... μουσικοί! 

Οϋτε στό οικτρό φαινόμενο τής  ξε­νομανίας, ή όποια, λόγω τών ξε­νικών επιγραφών, ονομασιών κ.λπ., έχει κάνει τό ελληνικό το­πίο νά μοιάζει μέ τριτοκοσμικό τοπίο. 

Έπ' αυτού, έχουμε γρά­ψει στην «Εστία» πολλά άρθρα. 

Θά σταθώ στό δήθεν αριστερό σόφισμα: 

Τά Αρχαία Ελληνικά είναι έκφραση ταξικού προνο­μίου.

Έπ' αυτού λίγες παρατη­ρήσεις: 

Οι Μαρξ καί'Ένγκελς καί οι κορυφαίοι συνεχιστές τους (Λένιν, Γκράμσι) ήσαν άριστοι γνώστες τών Αρχαίων Ελλη­νικών. 

Δεύτερον, οι κορυφαίοι "Ελληνες φιλόλογοι προέρχο­νταν, κατά κανόνα, άπό φτωχές οικογένειες. Τρίτον, στό επι­χείρημα ότι τώρα στά ελληνικά σχολεία φοιτούν πάμπολλα ξένα παιδιά καί δέν μπορούν νά μά­θουν Αρχαία Ελληνικά απαντώ: 

Τά Αρχαία Ελληνικά διδάσκο­νται στην πολυφυλετική πλέ­ον Βρεταννία ήδη άπό τό Δημο­τικό. 

Είναι μιά γλώσσα υψηλής πνευματικής καλλιέργειας, πού διαδίδεται τώρα καί στην Κίνα. 

Γιατί αυτόν τόν πνευματικό θη­σαυρό νά τόν στερούμε άπό τά παιδιά πού φιλοξενούμε καί πού ενδεχομένως αύριο θά γίνουν Ελληνόπουλα; Αλλά κι άν πάνε σ' άλλη γή, τά Αρχαία Ελληνι­κά θά είναι γι' αυτά ένας πρό­σθετος τίτλος τιμής. 

Τά Αρχαία Ελληνικά θά γίνουν έκφραση ταξικού προνομίου, άν εξοβελι­στούν τελείως άπό τό σχολείο.

                                               * Ιστορικός, συγγραφέας

                                                 www.sarantoskargakos.gr

                                              Πέμπτη, 15 Σεπτεμβρίου 2016

==========================================================

«... Όταν έθνη μεγαλύ­τερα καί ισχυρότερα άπό εμάς (βλ. περίπτωση Γαλλίας) αγωνί­ζονται μανιωδώς νά προστατεύ­σουν τήν γλωσσική τους κληρο­νομιά, είναι αδιανόητο εμείς, οι κληρονόμοι τού μεγαλύτερου γλωσσικού θησαυρού, νά τόν στερούμε άπό τά παιδιά μας έν ονόματι μιας δήθεν λαϊκής παι­δείας, πού όμως αποβαίνει αντι­λαϊκή, όταν δέν προσφέρει στό μεγαλύτερο μέρος τής μαθη­τιώσας νεολαίας τήν υψηλότε­ρη έκφραση γλωσσικής παιδεί­ας, δηλαδή τόν αρχαίο λόγο καί τίς μετεξελίξεις του μέσω τής εκκλησιαστικής καί τής λογίας.

2. Ή έπανεισαγωγή επιβάλλε­ται ακόμη καί γιά λόγους εθνικού γοήτρου. Είναι αδιανόητο έμείς πού θηλάσαμε τόν αρχαίο λόγο μέ τό μητρικό μας γάλα, πού ό σημερινός μας λόγος -τουλάχι­στον μέχρι πρό τίνος- είναι μιά φυσική εξέλιξη του αρχαίου, νά είμαστε ουραγοί στίς κλασσι­κές σπουδές, στίς μόνες σπου­δές πού θά μπορούσαμε μέ μι­κρό κόστος άλλα καί μέ μεγάλο ζήλο, νά είμαστε πρωτοπόροι. Καί συνιστά έγκλημα, όταν ξένοι φιλόλογοι, Γάλλοι, Ισπανοί, Βέλ­γοι καί λοιποί, προμαχούν υπέρ τών Αρχαίων "Ελληνικών, έμείς . νά προμαχούμε εναντίον τους!...

                                                     «Aπό την «ΕΣΤΙΑ»